Słowniczek

Błona dziewicza (hymen) jest to cienki, elastyczny fałd błony śluzowej ograniczający wejście do pochwy. Fałd ten najczęściej występuje w kształcie pierścienia z otworem pośrodku. Zdarza się, że błona dziewicza jest nieelastyczna, błoniasta i niepodatna na deflorację.

Powtarzające się co miesiąc przygotowania do podjęcia funkcji rozrodczych w organizmie kobiety. Cykl jest wynikiem koordynacji między podwzgórzem, przysadką, jajnikami i endometrium.

Celem cyklu jest rekrutacja pęcherzyka i jeżeli dojdzie do zapłodnienia to zagnieżdżenie zarodka.

W rekrutacji pęcherzyka dominującego wyróżniamy 2 fazy:

• Faza niezależna od gonadotropin

  • Rozwój pęcherzyków trwa ok. 65 dni.

• Faza zależna od gonadotropin

  • Rekrutacja pęcherzyków.

  • Selekcja jednego głównego pęcherzyka.

    • 1-5 dzień cyklu.
    • Produkcja coraz większej ilości estradiolu.
  • Dominacja właściwego pęcherzyka-pęcherzyk Graffa.
  • Owulacja.
  • Ciałko żółte.

Pojedynczy pęcherzyk rozwijający się jako dominujący z całej kohorty kieruje nie tylko własnym rozwojem i owuluje, ale także doprowadza do zatrzymania rozwoju pozostałych pęcherzyków (naturalna selekcja). Od estradiolu (z pęcherzyka dominującego) zależy większość zjawisk w cyklu miesiączkowym.

Defloracja (łac. defloratio) – oznacza przerwanie błony dziewiczej, która znajduje się przy wejściu do pochwy. Przeważnie do defloracji dochodzi podczas pierwszego współżycia albo masturbacji. Przerwaniu błony dziewiczej u części kobiet może towarzyszyć niewielkie krwawienie i ból. Bywa jednak, że błona dziewicza jest niepodatna i błoniasta. Do defloracji dochodzi wtedy najczęściej dopiero podczas kolejnych aktów seksualnych lub wymagana jest interwencja chirurgiczna.

„Dni niepłodne” – tym terminem określa się czas, kiedy prawdopodobieństwo zajścia w ciążę jest najmniejsze. Liczba dni płodnych jest uwarunkowana przez biologiczny rytm płodności kobiety (patrz dni płodne). Naturalne metody regulacji poczęć opierają się na umiejętności odróżniania dni płodnych i niepłodnych. Niestety, nie można w pełni polegać na własnych obliczeniach i obserwacjach, ponieważ mogą być zawodne. Przyjmując bardzo umownie i dla potrzeb tej publikacji możemy podzielić cykl na fazę niepłodności względnej i bezwzględnej. W przypadku krótkiego cyklu okres płodny może się rozpocząć już pod koniec miesiączki. W tym okresie zazwyczaj nie obserwuje się obecności śluzu. Druga faza okresu niepłodnego rozpoczyna się po owulacji i czas jej trwania jest stały. Uważa się, że w tym okresie zajście w ciążę jest teoretycznie niemożliwe.

Dni płodne to okres, kiedy jest największe prawdopodobieństwo zajścia w ciążę. Uważa się, że największe prawdopodobieństwo zapłodnienia trwa zaledwie kilka dni w trakcie całego cyklu miesiączkowego. Przyjmuje się, że największa szansa zapłodnienia występuje od 2 do 3 dni przed owulacją i do 2 dni po owulacji. Dla kobiet regularnie miesiączkujących zakłada się, że owulacja powinna wypadać 14 dni przed miesiączką.

Okres płodności uwarunkowany jest również zdolnością przeżycia plemników i dlatego trwa zdecydowanie dłużej niż sama owulacja. Żywotność plemników w drogach rodnych kobiety zależy od warunków, jakie tam panują. Jeśli w pochwie jest niewiele śluzu szyjkowego (lub go brak), to w zależności od stopnia zakwaszenia środowiska plemniki mogą przeżyć od pół godziny do doby. Jeśli plemniki zastaną śluz szyjkowy, to mogą przetrwać do 72 godzin, czyli do 3 dób. Warto wiedzieć, że zdarza się, że plemniki w bardzo korzystnych warunkach mogą przetrwać nawet do 5-6 dni.

O okresie płodnym może świadczyć wystąpienie tzw. śluzu płodnego, który przypomina białko jaja kurzego - jest przezroczysty, gładki, śliski i ciągnący (daje się wyciągnąć w nitki). Dodatkowym wskaźnikiem płodności może być wzrost temperatury podstawowej ciała (o 0,2-0,6ºC), który pojawia się zaraz po jajeczkowaniu.

Dni płodne mogą przesunąć się nawet o kilka dni. Dzieje się tak z wielu powodów. Na przesunięcie dni płodnych może wpłynąć zmiana klimatu, nadmierny wysiłek fizyczny, dieta (odchudzanie się), choroby, stany zapalne, przyjmowanie niektórych lekarstw, spożycie alkoholu lub innych używek, zaburzenia rytmu dnia i nocy (niedostateczna ilość snu), przemęczenie czy też stres.

Dni płodne to okres, kiedy mówimy o najwyższym prawdopodobieństwie zajścia w ciążę. Liczba dni płodnych jest uwarunkowana przez biologiczny rytm płodności kobiety. Osoba, która miesiączkuje między 21-36 dni ma prawdopodobnie cykle owulacyjne. Oznaczenie stężenia progesteronu w środkowej fazie cyklu, wg ESHRE (European Society of Human Reproduction and Emryology) daje najpewniejszą informację, że cykl był owulacyjny. Progesteron >3 ng/ml świadczy o dużym prawdopodobieństwie owulacji.
Inne wymienione dalej metody dają mniejszą czułość. O obecności owulacji może sugerować:

• obfity, wodnisty śluz pojawiający się ok 14-16 dni przed spodziewaną miesiączką,
• pobolewanie w tym czasie w podbrzuszu,
• dwufazowy zapis podstawowej temperatury ciała-wzrost temperatury podstawowej ciała (o 0,5-0,7ºC), który pojawia się zaraz po jajeczkowaniu.

Uważa się, że największe prawdopodobieństwo zapłodnienia trwa zaledwie kilka dni w trakcie całego cyklu miesiączkowego. Przyjmuje się, że największa szansa zapłodnienia występuje od 2 do 3 dni przed owulacją i do 2 dni po owulacji. Komórka jajowa po owulacji żyje ok. 24 godziny. Okres płodności uwarunkowany jest również zdolnością przeżycia plemników i dlatego trwa zdecydowanie dłużej niż sama owulacja. Żywotność plemników w drogach rodnych kobiety zależy od warunków, jakie tam panują. Jeśli w pochwie jest niewiele śluzu szyjkowego (lub go brak), to w zależności od stopnia zakwaszenia środowiska plemniki mogą przeżyć od pół godziny do doby. Jeśli plemniki zastaną śluz szyjkowy, to mogą przetrwać do 72 godzin, czyli do 3 dób. Warto wiedzieć, że zdarza się, że plemniki w bardzo korzystnych warunkach mogą przetrwać nawet do 5-6 dni.
Dni płodne mogą przesunąć się nawet o kilka dni. Przyczynami zaburzeń owulacji mogą być:

• schorzenia tarczycy- niedoczynność i nadczynność
• zespół jajników policystycznych
• hiperprolaktynemia
• niewydolność układu podwzgórzowo-przysadkowego
• zmiana klimatu,
• nadmierny wysiłek fizyczny,
• dieta i odchudzanie się,
• stres i przemęczenie.

Rozwój pęcherzyków jajnikowych rozpoczyna się już w życiu płodowym. Około 16.-20. tygodnia ciąży w obu jajnikach znajduje się największa liczba pęcherzyków – 6-7 mln. Następnie ich liczba zmniejsza się, a w okresie dojrzałości płciowej wynosi ok. 400 000 komórek jajowych. W trakcie prawidłowo przebiegającego cyklu pod wpływem hormonów dochodzi do rozwoju pęcherzyków jajnikowych, które przechodzą szereg przemian. Spośród wszystkich pęcherzyków zostaje zrekrutowany tylko jeden, zwany pęcherzykiem dominującym. W życiu rozrodczym kobiety takich cykli mamy ok 400. Kiedy pęcherzyk dominujący dojrzeje, nazywamy go pęcherzykiem Graafa. Pęcherzyk Graafa, kiedy osiągnie ok. 18-22 mm pęka i wydostaje się z niego komórka jajowa. Proces ten nazywamy owulacją. Komórka jajowa dostaje się do jajowodu i jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia, to obumiera po około 24 godzinach. Pęcherzyk Graafa następnie zostaje przekształcony w ciałko żółte, którego nazwa pochodzi od żółtego barwnika – luteiny. Ciałko żółte jest gruczołem dokrewnym i produkuje progesteron. Jeżeli dojdzie do zapłodnienia, to ciałko żółte utrzymuje się do około 10. tygodnia ciąży. Jeżeli nie dochodzi do ciąży, to ciałko żółte ulega zanikowi i rozpoczyna się kolejny cykl.

Endometrium jest to błona śluzowa macicy, która pod wpływem hormonów zmienia się w trakcie cyklu miesiączkowego (czyt. więcej: zmiany endometrium w cyklu miesiączkowym). Endometrium jest bardzo wrażliwe na hormony steroidowe: estrogeny i gestageny. Zbudowane jest z dwóch warstw: podstawowej i czynnościowej. Warstwa czynnościowa ulega zmianom oraz złuszczeniu w trakcie trwania cyklu miesiączkowego. Warstwa podstawowa stanowi budulec, bazę dla warstwy czynnościowej. Reaguje na estrogeny i jest mało wrażliwa na gestageny.

Faza przedowulacyjna, inaczej zwana fazą dojrzewania komórki jajowej (folikularna) trwa kilkanaście dni. Długość fazy zależy od długości cyklu. W jajniku dochodzi do procesu rekrutacji i selekcji (wyboru) jednego pęcherzyka jajnikowego, który zaczyna wzrastać i przekształca się w pęcherzyk Graafa. W tej fazie cyklu pod wpływem estrogenu zachodzą również zmiany w endometrium. Dochodzi do jego pogrubienia oraz zwiększenia unaczynienia. Widocznym objawem tej fazy może być początkowo uczucie suchości w pochwie, a następnie wystąpienie niewielkiej ilości śluzu o lepkiej i gęstej konsystencji.

Długość tej fazy cyklu jest stała i rozpoczyna się po owulacji. W fazie lutealnej w pęcherzyku gromadzi się żółty barwnik zwany luteiną, a sam pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte. Jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia, to jest to ciałko żółte miesiączkowe, które po około 14 dniach zaczyna przekształcać się w ciałko białawe, które z czasem zanika. Jeżeli dojdzie do zapłodnienia, to rozwija się ciałko żółte ciążowe, które utrzymuje się do około 10. tygodnia ciąży. W tym okresie pod wpływem progesteronu zachodzą również zmiany w endometrium, które mają na celu przygotować je do prawidłowego zagnieżdżenia zapłodnionej komórki jajowej.

Cykl miesiączkowy to powtarzające się regularnie zmiany zachodzące w organizmie wywołane działaniem hormonów. Fizjologicznie objawia się krwawieniem z dróg rodnych (miesiączką) spowodowanym złuszczaniem i wydalaniem przez pochwę fragmentów błony śluzowej macicy. Długość cyklu miesiączkowego liczy się od pierwszego dnia krwawienia do ostatniego dnia przed następną miesiączką. Średnio cykl miesiączkowy trwa 28 dni. Można jednak zaobserwować różnice w długości cyklu u różnych osób. Za normalne przyjęte jest odchylenie 21-32 dni. Cykl miesiączkowy przebiega indywidualnie u każdej osoby. Prawidłowy okres występuje co 28 dni +/-7, czyli między 21-35 dni, najczęściej co 28 dni. Okres trwa zwykle 3-5 dni. Na cykl miesiączkowy kobiety składają się cykliczne zmiany zachodzące w jajnikach (cykl jajnikowy) oraz równolegle zmiany w błonie śluzowej macicy (cykl endometrialny).
W cyklu jajnikowym wyróżnia się trzy fazy:

1. Faza folikularna, czyli faza dojrzewania komórki jajowej, przedowulacyjna (czyt. więcej: faza przedowulacyjna).
2. Owulacja, czyli jajeczkowanie (czyt. więcej: owulacja).
3. Faza lutealna, czyli faza przedmiesiączkowa.

Jajnik to parzysty narząd płciowy żeński wielkości małego orzecha włoskiego o owalnospłaszczonym kształcie. Waży ok. 5-8 g. Jajnik posiada dwa bieguny – jajowodowy i maciczny. Powierzchnia jajnika jest pofałdowana. Jajnik zbudowany jest z dwóch warstw, zewnętrznej – korowej i wewnętrznej – rdzennej. W części korowej znajdują się między innymi pęcherzyki jajnikowe w różnych fazach rozwoju. W części rdzennej przeważa tkanka łączna i naczynia krwionośne. Jajnik produkuje żeńskie hormony płciowe – estrogeny, progesteron oraz testosteron. W momencie uzyskania dojrzałości płciowej kobiety w jajniku rozpoczyna się proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych.

Jajowody możemy wyobrazić sobie jako przewody o długości 7-14 cm, które biegną od rogu macicy do jajnika. Ujścia brzuszne jajowodu, pokryte są charakterystycznymi kosmkami i wyglądają jak ukwiały. To właśnie te kosmki wychwytują dojrzałą komórkę jajową po owulacji, która ruchami perystaltycznymi przesuwana jest do bańki jajowodu. Jeżeli dochodzi do zapłodnienia to jest właśnie to miejsce – bańka jajowodu. Jeżeli do zapłodnienia nie dochodzi komórka jajowa przez cieśń i część maciczną jajowodu transportowana jest do jamy macicy. Jeżeli dochodzi do zapłodnienia to do jamy macicy wpada zarodek w stadium moruli (ok. 4 doba po zapłodnieniu).

Okres albo krwawienie miesięczne występuje przeważnie 14 dni po owulacji. Trwa najczęściej 3-5 dni. Jego długość powinna być stała (+/- 7 dni, ale nie więcej). Średnio w czasie okresu tracimy maksymalnie ok. 80 ml krwi, najczęściej jest to ok. 30 ml. W tym czasie dochodzi do złuszczenia warstwy czynnościowej błony śluzowej macicy. W trakcie samego krwawienia zaś dochodzi do wydalenia wszystkich jej składników. Pozostaje tylko cienka warstwa podstawna. W ciągu pierwszych 2 lat po wystąpieniu pierwszej miesiączki, krwawienie może być nieregularne, a także mogą występować bardzo obfite krwawienia.

Łechtaczka to nie żaden mały guziczek. To co widzimy na zewnątrz, to tylko wierzchołek góry lodowej, czyli żołądź i kapturek. Niektórzy łechtaczkę uważają za miniaturkę męskiego penisa. Żołądź łechtaczki zbudowana jest z tkanki erekcyjnej i zawiera ok. 8000 zakończeń nerwowych. Zaraz za żołędzią znajduje się trzon, zbudowany z tkanki erekcyjnej (z takiej samej jak u mężczyzn ciała jamiste) o długości od 2 do 4 cm i dwucentymetrowej szerokości. Za trzonem są dwie odnogi łechtaczki, które zwisają w obrębie miednicy mniejszej jak kręgosłup rybi. Odnoga prawa i lewa mają długość do 9 cm, zbudowane są z ciał jamistych i ulegają erekcji w trakcie podniecenia seksualnego. Łechtaczka posiada dodatkowo opuszki, które w czasie stosunku usztywniają pochwę i w pewien sposób obejmują ją w miednicy mniejszej. Jak sugeruje budowa łechtaczki, jej pobudzenie odbywa się także w trakcie penetracji. Po prostu wewnątrz pochwy, a nie tylko na zewnątrz, wbrew powszechnej opinii.

Macica to wewnętrzny narząd płciowy kobiety, o kształcie gruszki, cieńszym końcem zwróconej ku dołowi. Rozróżnia się w niej zasadnicze części – grubszą i szerszą położoną u góry, zwaną trzonem, oraz węższą – szyjkę, a między nimi znajduje się cieśń macicy. 1/3 szyjki macicy obejmuje pochwa. Trochę jak taki worek. Pochwa dzieli szyjkę macicy na część pochwową i część nadpochwową. Warga przednia i warga tylna cz. pochwowej tworzy tarczę części pochwowej szyjki macicy. W środku tarczy znajduje się ujście zewnętrzne. I właśnie z tarczy części pochwowej i z kanału szyjki, przy pomocy specjalnej szczoteczki, pobiera się badanie cytologiczne. Badanie to sprawdza obecność nieprawidłowych komórek i stosowane jest jako badanie przesiewowe w kierunku raka i stanów przedrakowych szyjki macicy. Z górnej części macicy odchodzą jajowody. Wewnątrz trzonu znajduje się szczelinowata przestrzeń o kształcie trójkąta podstawą zwróconego ku górze tzw. jama macicy. Jama macicy przechodzi w kanał szyjki macicy. Jamę macicy wyściela błona śluzowa, która w każdym cyklu miesięcznym ulega złuszczeniu i wydaleniu. Jeśli dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej, to macica staje się miejscem rozwoju zarodka.

Najądrza to wewnętrzne narządy męskie znajdujące się na jądrach. Znajdują się w worku mosznowym i zawierają przewody, w których magazynowane są plemniki. Najądrze wydziela specjalne enzymy pozwalające dojrzeć plemnikom, które w momencie stosunku płciowego wyprowadzane są z najądrza do nasieniowodu.

Jest to proces polegający na uwolnieniu komórki jajowej z jajnika do jajowodu. Owulacja u kobiet regularnie miesiączkujących występuje na 14 dni przed krwawieniem miesięcznym, z możliwością przesunięcia o dwa dni (dwa dni wcześniej lub później).

Owulacja następuje po fazie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, podczas której jeden z nich, pod wpływem wydzielanych hormonów płciowych i przysadkowych (LH, FSH, estrogeny), przekształca się w pęcherzyk Graafa. Pęcherzyk Graafa łączy się ze ścianą jajnika i uwalnia do jajowodu komórkę jajową – dochodzi tym samym do owulacji.

Tym, co może świadczyć o zbliżającej się owulacji, są właściwości śluzu szyjkowego. Śluz jest przezroczysty, gładki, śliski i ciągnący (daje się wyciągnąć w nitki). Tym samym można uznać, że taki śluz („śluz płodny”) jest podobny do białka jaja kurzego. Innym zjawiskiem, jakie towarzyszy owulacji, jest wzrost temperatury podstawowej ciała po odbytej owulacji. Temperatura wzrasta nieznacznie, zaledwie o 0,2-0,6º C.

Uwolnienie komórki jajowej (owulacja) i jej zapłodnienie przez plemnik jest równoznaczne z zapłodnieniem.

Pierwsza miesiączka, menarche, pojawia się zazwyczaj ok. 12-13 roku życia i jest prawie końcowym etapem dojrzewania. Występuje po tzw. skoku wzrostowym. Okres powinien wystąpić do 15 roku życia i jest zależny od czynników środowiskowych, genetycznych, bytowych. Uważa się również, że czynnikiem warunkującym wystąpienie pierwszej miesiączki jest osiągnięcie odpowiedniego wzrostu (ok. 157 cm) oraz masy ciała (ok. 46,5 kg). Wystąpienie pierwszej miesiączki wiąże się również z porą roku i wpływem środowiska. Menarche występuje najczęściej w miesiącach zimowych (grudzień, styczeń) lub w letnich (lipiec i sierpień). Pierwsze miesiączki są najczęściej bezowulacyjne.

Jest to płytkie eliptyczne zagłębienie między wargami sromowymi mniejszymi, wędzidełkiem łechtaczki z przodu i wędzidełkiem warg sromowych z tyłu. W przedsionku pochwy znajduje się ujście cewki moczowej, ujście pochwy oraz ujścia gruczołów Bartholina, które wydzielają śluz nawilżający przedsionek pochwy i ułatwiający odbycie stosunku płciowego.

Po rozchyleniu warg sromowych większych pojawiają się wargi sromowe mniejsze. Tworzą je dwa fałdy skórne, częściowo lub całkowicie pokryte przez wargi sromowe większe. Z tyłu łączą się ze sobą wędzidełkiem. Z przodu rozgałęziają się i tworzą napletek na łechtaczkę. Wargi sromowe mniejsze pokryte są nabłonkiem paraepidermalnym. W podścielisku znajdują się gruczoły potowe i łojowe.

Wargi sromowe większe to zewnętrzne narządy płciowe kobiety. Są to dwa fałdy skórne o ciemniejszej barwie przez gęsto rozmieszczone w skórze komórki pigmentowe. Ograniczają one szparę sromową i tworzą dwa spoidła: przednie w kierunku spojenia łonowego i tylne w kierunku przedniego brzegu krocza. Wargi sromowe większe są fałdem skóry pokrytym naskórkiem. Ich zewnętrzna powierzchnia jest owłosiona, wewnętrzna natomiast pozbawiona jest włosków. W podścielisku warg znajdują się gruczoły potowe, łojowe oraz mieszki włosowe. Wargi sromowe większe pełnią funkcję ochronną i barierową w stosunku do głębiej położonych części narządu rodnego kobiety. Ponadto zapewniają stałą temperaturę i wilgotność dróg rodnych.

W fazie przedowulacyjnej (fazie dojrzewania komórki jajowej, fazie folikularnej) występuje podwyższone stężenie estrogenów. Estradiol nasila proliferację komórek gruczołowych, komórek podścieliska i śródbłonka naczyniowego. Dochodzi do rozrostu naczyń krwionośnych spiralnych. Największe nasilenie wzrostu obserwujemy między 8-10 dniem cyklu. Estradiol pobudza też syntezę receptora progesteronowego (przyda się w fazie lutealnej). W okresie okołoowulacyjnym grubość endometrium wynosi około - 10-14 mm. Faza proliferacyjna endometrium.

W fazie poowulacyjnej (w fazie lutealnej) wydzielany jest progesteron. Powoduje on przemianę endometrium do fazy sekrecyjnej (wydzielniczej), nasila się wzrost unaczynienia endometrium. Progesteron jest również swoistym immunomodulatorem oraz zmniejsza czynność skurczową macicy. Endometrium w tej fazie jest już w pełni gotowe do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej i uległo przemianie doczesnowej. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej, stężenie estrogenu i progesteronu we krwi obniży się, dając sygnał endometrium do złuszczania się. W tym cyklu błona śluzowa macicy staje się zbędna i zostaje wydalona z organizmu w postaci krwawienia. Jeśli zaś dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte zaczyna produkować progesteron. Ciałko żółte to nic innego, jak komórki warstwy ziarnistej, które uległy proliferacji i które pozostały z pęcherzyka jajnikowego po owulacji. Cały ten proces nosi nazwę luteinizacji. Błona śluzowa macicy przekształca się w doczesną ciążową, składającą się z warstwy zbitej i gąbczastej. I staje się gotowa do przyjęcia i odżywiania implantującego się zarodka.