Metody antykoncepcji

Antykoncepcja doraźna, inaczej nazywana awaryjną, postkoitalną, ratunkową, kryzysową, „po stosunku”, to metoda stosowana tylko w wyjątkowych sytuacjach (np. pęknięcie prezerwatywy podczas stosunku albo niewłaściwe zastosowanie innej metody antykoncepcyjnej). Nie można używać jej na co dzień i nie może zastępować innych metod antykoncepcyjnych stosowanych typowo.

Wyróżniamy dwa sposoby antykoncepcji awaryjnej: założenie wkładki wewnątrzmacicznej zawierającej miedź lub przyjęcie doustnych tabletek zawierających duże stężenie hormonów. Mniej popularna jest wkładka wewnątrzmaciczna, którą może założyć jedynie lekarz ginekolog w terminie nieprzekraczającym pięciu dni od stosunku (lub do pięciu dni po prawdopodobnym terminie jajeczkowania). Częściej stosowanym sposobem antykoncepcji doraźnej jest przyjęcie tabletek hormonalnych, przepisywanych przez lekarza. Tabletki te muszą być przyjęte nie później niż 72 godziny od niezabezpieczonego stosunku.

Od niedawna znajdują się na rynku tabletki (także sprzedawane wyłącznie na recepty lekarskie), które można zastosować do 120 godzin od niezabezpieczonego stosunku.

„Tabletki po” różnią się między sobą składem:

• tabletki jednoskładnikowe zawierają jedynie lewonorgestrel (zazwyczaj 1,5 mg),
• tabletki dwuskładnikowe zawierają etynyloestradiol (np. 100 µg) i lewonorgestrel (np. 0,5 mg).

Tabletki jednoskładnikowe: w opakowaniu jest tylko jedna tabletka i należy ją przyjąć do 72 godzin od niezabezpieczonego stosunku.

Tabletki dwuskładnikowe: tabletki te zażywa się zgodnie z tzw. metodą Yuzpego, która polega na podaniu czterokrotnie większej liczby tabletek. W czasie do 72 godzin od niezabezpieczonego stosunku płciowego należy połknąć pierwszą dawkę tabletek, a następnie powtórzyć tę samą dawkę po 12 godzinach od przyjęcia pierwszej porcji leków. Ponieważ nie ma żadnych wyodrębnionych tabletek antykoncepcyjnych do stosowania według tej metody, trzeba zwracać uwagę na zawartość lewonorgestrelu i przyjąć tyle tabletek, aby jego łączna dawka była nie mniejsza niż 0,5 mg.

• Skuteczność wkładki wewnątrzmacicznej zawierającej jony miedzi zastosowanej jako metoda awaryjna jest bardzo wysoka (wskaźnik Pearla: 0,1).
• Skuteczność „tabletek po” zależy od tego, ile czasu upłynęło od stosunku płciowego. Im szybciej zażyje się tabletkę, tym mniejsze ryzyko zajścia w ciążę. Zastosowanie „tabletek po” w ciągu 24 godzin od stosunku płciowego daje 95% pewności, że nie zajdzie się w ciążę (wskaźnik Pearla: 5,0). Im później zostanie zażyta tabletka, tym bardziej wzrasta ryzyko zajścia w ciążę. Niektóre źródła podają, że jeśli przyjmie się tabletkę między 24. a 48. godziną po stosunku, to ryzyko wynosi 15%, a jeśli między 48. a 72. godziną – 42%.
• Skuteczność preparatu się zmniejsza, jeśli kobieta zażywa leki pobudzające aktywność enzymów wątrobowych oraz zmniejszające kwaśność soku żołądkowego.

Działanie antykoncepcyjne wkładki polega przede wszystkim na uniemożliwieniu implantacji zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy. Jeśli do stosunku doszło w początkowym okresie cyklu, to wkładka może także uniemożliwić zapłodnienie komórki jajowej przez plemniki. Efekt antykoncepcyjny jest możliwy dzięki współdziałaniu kilku czynników:

• ramiona poprzeczne wkładki stanowią mechaniczną barierę – uniemożliwiają plemnikom wejście do jajowodów;
• progestagen wpływa na zmianę grubości endometrium (utrudniając zagnieżdżenie ewentualnego zarodka) oraz częściowo hamuje rozwój pęcherzyków Graafa i jajeczkowanie;
• jony miedzi działają na gruczoły szyjki macicy i powodują wzrost gęstości śluzu – utrudniają przenikanie plemników;
• jony miedzi mają działanie plemnikobójcze – upośledzają ruchliwość plemników.

Wkładka jest traktowana przez organizm jak ciało obce, co powoduje niewielkie uszkodzenia tkankowe (wywołuje tzw. jałowy stan zapalny), w związku z czym w śluzie pojawiają się krwinki (leukocyty), które niszczą bakterie, wirusy i plemniki. Ponadto leukocyty uszkadzają błonę śluzową macicy, dzięki czemu zapobiegają zagnieżdżeniu się zapłodnionej komórki jajowej.

Tabletki zawierają wielokrotnie wyższe stężenie hormonów od typowych tabletek antykoncepcyjnych, przez co działają gwałtowniej i silniej. Wysokie stężenie progestagenu (lewonorgestrel) hamuje jajeczkowanie (opóźnia owulację – jeśli stosunek płciowy miał miejsce przed owulacją) i sprawia, że śluz szyjkowy wraz z wydzieliną macicy stają się nieprzepuszczalne dla plemników – śluz zagęszcza się – co utrudnia ruch plemników oraz zapobiega zagnieżdżeniu się zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy (niezależnie od momentu cyklu, w którym doszło do stosunku płciowego). Warto wiedzieć, że „tabletki po” nie są preparatami wczesnoporonnymi, ponieważ działają, zanim dojdzie do zapłodnienia i zagnieżdżenia jajeczka.

WKŁADKA WEWNĄTRZMACICZNA Z MIEDZIĄ

Jest umieszczana w jamie macicy przez lekarza ginekologa, do którego należy udać się jak najszybciej po niezabezpieczonym stosunku płciowym lub gdy zawiodła zastosowana metoda (czyt. więcej: Sposób użycia wkładki wewnątrzmacicznej).

TABLETKI DWUSKŁADNIKOWE

• Należy udać się do lekarza po receptę na „tabletki po” oraz zakupić je.
• Pierwszą dawkę leku należy przyjąć jak najszybciej – nie później niż 72 godziny od stosunku seksualnego.
• Po 12 godzinach od zażycia pierwszej dawki należy połknąć drugą dawkę leku.

Tabletki jednoskładnikowe

• Należy udać się do lekarza po receptę na „tabletki po” oraz zakupić je.
• Tabletkę należy przyjąć jak najszybciej – nie później niż 72 godziny od stosunku seksualnego.

Podczas stosowania „tabletek po” mogą wystąpić:

• biegunka i wymioty, a jeśli wystąpią w ciągu trzech godzin od zażycia tabletki, to należy przyjąć kolejną dawkę;
• krwawienie z dróg rodnych niezwiązane z miesiączką;
• nudności;
• bóle i zawroty głowy;
• ból podbrzusza;
• tkliwość piersi;
• uczucie zmęczenia.

Niektóre możliwe skutki uboczne stosowania metody:

• nieprawidłowe krwawienia miesiączkowe (zwiększone krwawienia przy wkładkach z jonami miedzi),
• ból podbrzusza i okolicy krzyżowej (szczególnie wysokie ryzyko w okresie miesiąca –trzech miesięcy od założenia wkładki),
• częste upławy z pochwy,
• podwyższenie temperatury ciała,
• ryzyko przemieszczenia się wkładki i przebicia ściany macicy,
• zwiększa ryzyko powstawania stanów zapalnych (niewskazane jest intensywne życie seksualne i częste zmiany partnerów).

W Polsce pojawiła się nowa „pigułka po”, która zawiera octan uliprystalu (30 mg), i można ją zastosować do 120 godzin (do pięciu dni) po niezabezpieczonym stosunku płciowym lub gdy zawiodła wybrana metoda antykoncepcji. Warto wiedzieć, że zastosowanie tej pigułki może obniżać skuteczność działania regularnie stosowanej metody antykoncepcji hormonalnej.